VII Warsztaty historyczno-artystyczne „Uczta Króla Kazimierza”

Warsztaty historyczno-artystyczne dla dzieci, organizowane przez Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie, są nastawionym na długofalowe działanie, nowatorskim projektem edukacyjnym, o bogatym, interdyscyplinarnym charakterze. Wychodząc od wybranego zagadnienia historycznego traktują je jako pretekst dla pokazania szerokiego tła dziedzictwa archeologicznego, które przybliżane jest uczestnikom poprzez pomysłowe działania artystyczne. Przez pięć dni zajęć w plenerze, biorąc udział w warsztatach, inscenizacjach, grach terenowych i  zabawach, dzieci przygotowywane są do świadomego, aktywnego i kompetentnego uczestnictwa w kulturze. Ich uwagę zwraca się szczególnie na elementy budujące i wzmacniające tożsamość lokalną oraz rozbudzające i rozwijające pasje twórcze. Ogólnorozwojowy charakter projektu ma również za zadanie wykształcenie w uczestnikach zdolności do ekspresji, uruchomienie wyobraźni i kreatywności, rozwijanie umiejętności manualnych i artystycznych. Powyższe założenia realizowane są w specjalnie zaaranżowanym obozowisku, stanowiącym niezwykłą  przestrzeń edukacyjnych zabaw i twórczej nauki.

W dniach 30.06-04.07.2014 r. miała miejsce VII edycja tych warsztatów pod tytułem „Uczta Króla Kazimierza”. Wzięło w niej udział 60 dzieci w wieku od 7-12 lat. Uczestnicy byli podzieleni na trzy grupy wiekowe (7-8, 9-10 i 11-12 lat). Zajęcia odbywały się w godzinach 9.00-16.00, z ciepłym posiłkiem w ciągu dnia. Na ogrodzonym terenie postawiono namioty oraz stworzono infrastrukturę potrzebną do bezpiecznego przeprowadzenia zajęć dla dzieci. Każdej grupie wiekowej przydzielono dwóch wykwalifikowanych do pracy z dziećmi opiekunów. Do ich obowiązków należała: opieka nad grupą podczas wszystkich zajęć, w czasie wolnym i podczas obiadu, pomoc w trakcie warsztatów oraz odpowiedzialność za bezpieczeństwo dzieci.

Tematem, z którym dzieci się zapoznawały było życie codzienne oraz kultura i sztuka dworska w XIV wiecznej Polsce za panowania króla Kazimierza Wielkiego, ze szczególnym uwzględnieniem terenów ówczesnego Mazowsza. Okres ten, to czasy niezwykle dynamicznego rozwoju kultury, budowania zamków, zakładania nowych miast, licznych reform administracyjnych, monetarnych i wojskowych, rozwoju gospodarczego i terytorialnego. Motywem przewodnim warsztatów była uczta u Mikołaja Wierzynka, która odbyła się we wrześniu 1364 r. w Krakowie, podczas zjazdu monarchów Europy Środkowej. Zjazd, jak przekazują kronikarze, odbył się we wspaniałej oprawie, pomyślany, jako manifestacja potęgi i bogactwa króla polskiego, odbił się szerokim echem w ówczesnej Europie. Podczas uczty nie zabrakło również księcia mazowieckiego Siemowita III i ten fakt właśnie stał się pretekstem do poznania przez dzieci ówczesnego życia i obyczajowości.

Aby wprowadzić uczestników w realia Średniowiecza, poszczególnym grupom wiekowym zostały nadane nazwy wybranych chorągwi ziemskich Księstwa Mazowieckiego, które miały udać się z księciem Siemowitem III do Krakowa. Za merytoryczną stronę warsztatów odpowiedzialne były osoby prowadzące poszczególne zajęcia. Oprócz pracowników Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie byli to edukatorzy z innych placówek muzealnych, takich jak: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Zamek-Zbrojownia w Liwie, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Praktyczną stronę życia codziennego średniowiecznej Polski przybliżali dzieciom zaproszeni do współpracy odtwórcy historyczni. Kolejny raz gościliśmy również edukatorów z Niemiec z domu kultury Mehrgenerationenhaus Linde z Kirchheim, działającego w ramach organizacji Kreisjugendring Esslingen e.V., którzy prowadzili swoje zajęcia dla dzieci, jednakże idealnie dostosowując się do program warsztatów.

Zajęcia miały charakter wielotorowy:

- inscenizacje rozbudzające wyobraźnię i inspirujące zachowania twórcze,

- warsztaty tematyczne dostosowane do wieku zainteresowań i percepcyjnych dzieci,

- warsztaty kreatywne dla wszystkich uczestników (bez podziału na grupy) prowadzone przez pedagogów z Niemiec (zorganizowanie dużej ilości stanowisk działających jednocześnie stwarzały możliwość wyboru, co dziecko w danej chwili chciało robić, np. wykonywanie przedmiotów z kamienia mydlanego, drewna, skóry),

- zabawy ruchowe – krótkie aktywności elastycznie dopasowane do planu dnia,

- gry terenowe – pozwalające w praktyce zmierzyć się z realiami średniowiecznej rzeczywistości,

- plenerowa impreza podsumowująca projekt otwarta dla publiczności.

Podczas pięciu dni warsztatów uczestnicy cofnęli się w czasie do XIV wiecznej Polski. Dowiedzieli się jakie relacje łączyły poszczególne ziemie, które dziś wchodzą w skład Państwa Polskiego i jaką rolę odgrywało wtedy Mazowsze. Aktywnie brali udział w tworzeniu znaków heraldycznych, witraży czy kaligrafowaniu. Zapoznali się z modą średniowieczną, tańcem, teatrem i muzyką oraz podjęli próby skonstruowania własnych instrumentów. Stworzyli makietę z układem średniowiecznego miasta, zdobywali poszczególne umiejętności rzemieślnicze i dowiedzieli się jak funkcjonował ówczesny targ. Grupa odtwórcza przybliżyła dzieciom etos rycerski, tak szeroko rozpowszechniony w Średniowieczu w Europie – chętni uczestnicy mogli być pasowani na rycerzy. W dalszej kolejności dzieci zaznajomiły się z obyczajowością biesiadowania i ceremoniału dworskiego podczas uczt, a także ówczesną kuchnią.

Zajęcia zostały tak zaprojektowane, aby wiedza teoretyczna przeplatała się z praktyczną. By osiągnąć ten cel, wykorzystano rozmaite formy edukacyjne, które kształtują różne umiejętności: teoretyczne, logicznego myślenia i analizowania, plastyczne, manualne, muzyczne, taneczne, aranżowania przestrzeni, przygotowywania potraw i nie zapominając o sprawności fizycznej i dużej potrzebie ruchu u dzieci w tym wieku.

Na zakończenie warsztatów zorganizowany został wieczór otwarty – „Uczta Króla Kazimierza”, na którym dzieci wraz z pedagogami podczas krótkiej inscenizacji wprowadziły rodziców i innych przybyłych gości w atmosferę XIV-wiecznej uroczystości. Miały też okazję zaprezentowania swoich prac oraz nabytej przez okres trwania warsztatów wiedzę i umiejętności. Na wszystkich gości czekały m.in. gry i zabawy sprawnościowe („droga rycerza” stworzona na centralnym placu), warsztaty twórcze (np. filc) oraz średniowieczny poczęstunek w obozowej kuchni.

Przedświt – Mazowieckie Centrum Metalurgiczne z przełomu er
- jest multimedialno-narracyjną ekspozycją stałą w Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie. Twórcy wystawy stanęli przed niełatwym zadaniem stworzenia i przekazania możliwie pełnego obrazu  unikatowego tematu, jakim jest istniejące na przełomie er potężne centrum hutnicze, zlokalizowane na dzisiejszym Mazowszu zachodnim. Choć współcześnie zagadnienie to wydaje się niszową gałęzią archeologii pradziejowej, dotyczy nie tyle epizodu co istotnego, bezprecedensowego zjawiska historycznego, mającego istotne powiązania interregionalne, jak również ogólnoeuropejskie.

W pierwszym wieku przed naszą erą Imperium Rzymskie ulegało dynamicznym zmianom politycznym i społecznym przekształcając się z dawnego miasta-państwa, w prężne cesarstwo, pragnące panować nad całym ówcześnie znanym światem. Imponująca lista podbojów nie miała zakończyć się na linii Renu i Dunaju, ale objąć również północne tereny położone za łukiem Karpat, w tym ziemie dzisiejszej Polski. Początek nowej ery i walki z plemionami barbarzyńskimi, potrafiącymi zjednoczyć się przeciwko militarnej potędze Rzymu, doprowadziły do trwałego zatrzymania ekspansji. Imperium musiało oprzeć swoje wpływy m.in. na dyplomacji, handlu, wymianie kulturowej.

Wysłannicy Wiecznego Miasta podążając szlakiem bursztynowym na północ wraz ze swoimi towarami, docierali również na tereny dzisiejszego Mazowsza… Wydawać by się mogło, że ziemie położone w łuku Wisły, charakteryzujące się relatywnie słabymi glebami oraz leżące w pewnym oddaleniu od największych centrów osadniczych, nie wzbudzą większego zainteresowania społeczności zaliczanych obecnie do tzw. kultury przeworskiej. Jednak właśnie tutaj, na przełomie er, w kilkuset osadach dymiły setki tysięcy pieców dymarskich, w których miejscowa ludność wytapiała żelazo. Doskonale zorganizowana i skoordynowana produkcja nie była przeznaczona dla Rzymian. Miała pomóc Barbarzyńcom w spełnieniu ich wizji, bliźniaczo przypominającej ideę Imperium – zdobyć świat, w postaci dostatnich ziem dla swoich plemion i związków plemiennych. Dodajmy – ziem, leżących na południu i zachodzie Europy.

Czy mieszkańcy tych terenów wiedzieli, że wytapiane przez nich na gigantyczną skalę żelazo może przyczynić się do zmiany porządku politycznego? Że uczestniczą w wielkich procesach historycznych rozłożonych w czasie na kilkaset lat? Jest to wątpliwe, na pewno jednak mieli całkowitą świadomość otaczającej ich siły pierwotnej, zdolnej z wydartej ziemi rudy, uzyskać upragniony metal. Rzemieślnicy, hutnicy, kowale – mistrzowie metalurgii, panowie ognia, ale przede wszystkim zwykli ludzie, nie mający świadomości w jak wielkich zmianach uczestniczą. Ich czas to dla archeologów chwila. Pradziejowi mieszkańcy Mazowsza nie mają współcześnie dat, imion i własnych opowieści do których można się odwołać.

To właśnie o nich jest ta wystawa, która wydobywa z półmroku, składa ze skorup ceramiki, garści popiołów, drobnych fragmentów metalu i pozostawionych, milczących kloców żużla, tkwiących dotąd w ziemi, historię życia oraz codzienności sprzed dwóch tysięcy lat. Zimne, bezimienne dotąd artefakty: szklane paciorki, rogowe grzebienie, kościane łyżwy, groty strzał, miecze, okucia tarcz, klucze, szkatułki, domy i studnie ożyły w Pruszkowie, by przybliżać współczesnym czas starożytnych mieszkańców – ich chwilę w historii świata, którą czuje się jak przedświt, ten ledwie uchwytny moment przed rozpoczęciem dnia nowożytnej Europy.

W chwili otwarcia, jest to jedna z najnowocześniejszych ekspozycji archeologicznych w Polsce. Dzięki zastosowaniu rozwiązań scenograficznych, przenosi odwiedzających w świat pogranicza Imperium Rzymskiego i Barbaricum oraz do położonych na północ terenów objętych panowaniem Lugiów i Wandalów.

Wystawa w nowoczesny, multimedialny sposób (projekcje holograficzne, rozmaitość dźwięków, aplikacje, filmy – fabularne, dokumentalne, w technice 360 stopni; animacje, łamigłówki), prezentuje rzeczywistość dzisiejszego Mazowsza sprzed dwóch tysięcy lat. Widzowie kierując się szlakiem bursztynowym przekroczą granice czasu i poznają realia życia pradziejowych osad. Do dyspozycji zwiedzających udostępnione zostały liczne rekonstrukcje przedmiotów codziennego użytku, broni, narzędzi, ozdób wykonanych z poroża, żelaza, szkła i drewna. Ponadto na potrzeby wystawy wykonano pełne, wierne źródłom archeologicznym uzbrojenie i ubranie legionistów rzymskich oraz strój zamożnego obywatela.

Goście mają możliwość zwiedzania samodzielnego, z audio przewodnikami, bądź przewodnikami muzealnymi, raz w miesiącu również z przewodnikiem i tłumaczem Polskiego Języka Migowego. Ekspozycja rozbudowana została także o specjalny kącik edukacyjny dla najmłodszych. Z myślą o dzieciach, powstała też aplikacja multimedialna. Audio przewodniki, jak również treści multimedialne dostępne są w języku polskim, angielskim i niemieckim.

Twórcy wystawy pragną, by „Przedświt” stał się miejscem poznawania świata starożytnego nie tylko podczas jednorazowych wizyt, ale również kolejnych, tematycznych odwiedzin podczas których, dzięki bogactwu poruszanych tematów i technik, zwiedzający poznają wiele aspektów życia pradziejowych metalurgów.

Wioska archeologiczna – Piecowiska Stare

W dniach 31 maja-1 czerwca 2014 roku na terenie Parku im. Kościuszki w Pruszkowie odbyły się XVI Dni Pruszkowa – święto miasta i jego mieszkańców organizowane przez Gminę Miasto Pruszków.

Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie po raz kolejny włączyło się w przygotowanie tego wydarzenia i opracowało projekt imprezy, której zasadniczym założeniem było upowszechnianie wiedzy o archeologicznym dziedzictwie Mazowsza Zachodniego.

Na Równinie Błońskiej 2 tysiące lat temu istniały prężne funkcjonujące osady hutnicze zaopatrujące sąsiednie plemiona w żelazo. Mazowieckie Centrum Metalurgiczne było jednym z największych, zorganizowanych ośrodków hutniczych znajdujących się, na terenie Europy Barbarzyńskiej. Aktywnie funkcjonował od II w. p.n.e. do III w. n.e.

Tworząc program imprezy, chcąc zachować wysoki poziom merytoryczny oraz atrakcyjność przekazu, nawiązano kontakt z archeologami, muzealnikami i rekonstruktorami, którzy w profesjonalny sposób potrafią propagować starożytną przeszłość dzisiejszego Mazowsza.  Prezentacja życia codziennego mieszkańców mazowieckich osad hutniczych odbywała się w stworzonej, na potrzeby Dni Pruszkowa, wiosce archeologicznej Piecowiska Stare. Została ona podzielona na strefę produkcyjną oraz osadniczą.

Ideą Piecowisk Starych jest nie tylko pokaz wytwórczości sprzed 2 tysięcy lat ale przede wszystkim aktywny udział uczestników w różnorodnych pracach na stanowiskach rekonstruktorskich. Zwiedzający – dzieci, młodzież oraz osoby dorosłe, mogli włączać się w prace prowadzone na stanowiskach i to właśnie warsztatowy charakter imprezy, jej interaktywność, były wielką atrakcją Dni Pruszkowa. Bezpośredni kontakt z narzędziami, naczyniami, prawdziwymi surowcami, które trzeba było obrabiać powodował, że poszczególne stanowiska cieszyły się bardzo dużą popularnością.

W części hutniczej można było poznawać tajniki wytopu żelaza w zrekonstruowanym piecu sprzed 2 tysięcy lat, a także warsztat pracy starożytnego kowala i brązownika. W części osadniczej zwiedzający zaznajamiali się z różnymi aspektami życia codziennego z pierwszych wieków naszej ery, m.in. barbarzyńską kuchnią; mogli również podjąć próbę obróbki bursztynu, filcowania czy też tkania na bardku. W zaaranżowanym wykopie archeologicznym uczestnicy wcielali się w rolę odkrywców i poszukiwali zabytków. Na kolejnym stanowisku można było poznawać tajniki wytopu szklanych paciorków i samodzielnie wykonywać podobne z modeliny, zaś u starożytnego kaletnika własnoręcznie wykonać sakiewkę. Ponadto pod czujnym okiem walecznych wojowników Harjis można było przejść drogę młodego wojownika, czyli wykazać się siłą, sprawnością i zręcznością.

Wielkim finałem XVI Dni Pruszkowa było rozbicie pieca hutniczego. Proces eksperymentalnego wytopu żelaza był prowadzony we współpracy z członkami Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego w Kielcach. Po kilkunastu godzinach pracy uzyskano łupę żelaza. Dni Pruszkowa zakończył efektowny pokaz  „pradziejowego fire-show” wzniecanego pyłem bursztynowym.

Piecowiska Stare to projekt, w czasie którego warsztaty i pokazy starożytnych rzemiosł mają przywracać pamięć o dawnych umiejętnościach i kulturze materialnej mieszkańców Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego. Przygotowane stanowiska ukazywały w szerokim kontekście życie codzienne mieszkańców Mazowsza Zachodniego w czasach Imperium Rzymskiego. Bezpośredni udział w warsztatach pozwalał rozszerzać  wiedzę oraz umiejętności, a przede wszystkim budować tożsamość kulturową i społeczną dzisiejszych mieszkańców regionu.  Przygotowane atrakcje na Piecowiskach Starych cieszyły się bardzo dużą popularnością, skorzystało z nich około 3 tysiące osób nie tylko z Pruszkowa i Mazowsza, ale też z terenu Polski, co ma niebagatelny wpływ na zwiększanie atrakcyjności turystycznej Miasta.