Jak wykorzystujemy fundusze europejskie? – stan realizacji środków na lata 2007 - 2013

Polska jest największym beneficjentem funduszy europejskich w perspektywie finansowej w latach 2007 – 2013. Na realizację programów Narodowej Strategii Spójności otrzymała z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ponad 67 mld EUR. Przyznanie tak znaczących środków stanowiło jednak także wyzwanie w kontekście ich poprawnego wykorzystania, zwłaszcza że Polska nie miała  wcześniej doświadczenia we wdrażaniu pełnej perspektywy finansowej. Wydaje się jednak, że ten egzamin został zdany.  

Jak czytać raporty o stanie wdrażania?

Raz w tygodniu na Portalu Funduszy Europejskich (www.funduszeeuropejskie.gov.pl) umieszczana jest informacja o aktualnym stanie wdrażania środków. Co miesiąc publikowane są szersze raporty na temat realizacji wszystkich programów operacyjnych oraz osobne sprawozdania dotyczące Regionalnych Programów Operacyjnych. Aby właściwie interpretować zawarte w nich dane, warto poznać kilka wskazówek.

W raportach dotyczących stanu wdrażania funduszy europejskich pojawia się zawsze kilka wskaźników. Inny jest poziom wykorzystania środków, jeśli analizowane są złożone wnioski o dofinansowanie, inny jeśli rozpatruje się podpisane umowy o dofinansowanie, zatwierdzone wnioski o płatność czy wydatki zadeklarowane do Instytucji Certyfikującej. W zależności od przyjęcia konkretnego wskaźnika różnice w stopniu realizacji funduszy europejskich są bardzo duże. Warto więc zastanowić się, który ze wskaźników jest najbardziej miarodajny.

Chcąc określić najbliższy faktycznemu poziom wykorzystania środków z Funduszy Europejskich, najlepiej sięgnąć do danych dotyczących podpisanych umów o dofinansowanie. Jeśli beneficjent podpisał umowę to, o ile będzie przestrzegał jej postanowień,  zrealizuje współfinansowany projekt i wykorzysta przekazane środki – zapewne nie w idealnie zgodnej, ale na pewno w zbliżonej kwocie. Tylko wyjątkowe sytuacje np. uznanie znacznej części wydatków za niekwalifikowane, niepoprawnej realizacji projektu skutkującej rozwiązaniem umowy albo nałożeniem korekty finansowej mogą spowodować większe zmiany w wartości wykorzystanych środków. Najczęściej nie mają one jednak istotnego wpływu na całościowy poziom wykorzystania funduszy europejskich w danym programie.

Na czym polega przewaga wartości podpisanych umów o dofinansowanie nad innymi wskaźnikami? Przykładowo, wartość złożonych wniosków o dofinansowanie zawyża poziom wykorzystania środków – nie każda aplikacja otrzyma wsparcie – dopiero ich ocena merytoryczna wyłania te projekty, które faktycznie będą realizowane z dofinansowaniem z Funduszy Europejskich. Z kolei wartość wydatków zadeklarowanych do Instytucji Certyfikującej zaniża stan wdrażania. Wynika to m.in. z tego, że procedury certyfikacji są długotrwałe, więc nie oddają realnego, obecnego poziomu wykorzystania.

Ile środków już wykorzystaliśmy?

Od początku wdrażania perspektywy finansowej 2007 – 2013 do połowy kwietnia 2013 r. w ramach Narodowej Strategii Spójności zawartych zostało prawie 83,5 tys. umów o dofinansowanie, które łącznie otrzymały dofinansowanie z Funduszy Europejskich o wartości prawie 242,5 mld PLN. Oznacza to, że poziom wykorzystania całości przyznanych Polsce środków osiągnął 85,7% alokacji.

W większości realizowanych w latach 2007 – 2013 programów operacyjnych stan wdrażania Funduszy Europejskich jest podobny. Więcej środków zostało rozdysponowanych w Programie Rozwój Polski Wschodniej. Znaczny wzrost wykorzystania nastąpił w ciągu ostatniego półrocza, kiedy podpisano liczne umowy o dofinansowanie kosztownych projektów indywidualnych (m.in. dotyczących rozwoju sieci szerokopasmowej w Polsce Wschodniej). Z kolei nieco niższy od przeciętnego poziom wykorzystania ma Program Pomocy Technicznej.

W Regionalnych Programach Operacyjnych realizowanych na poziomie regionów wykorzystanie środków sięga ponad 86%. Poszczególne województwa różnie radzą sobie z wdrażaniem swoich programów regionalnych.

Najwięcej środków rozdysponowało już województwo łódzkie, pomorskie, opolskie i wielkopolskie (ponad 90% alokacji w programie). Z kolei dużo funduszy do przekazania mają jeszcze województwa kujawsko-pomorskie i lubelskie, które nie przekroczyły jeszcze 80% w poziomie wykorzystania swoich programów regionalnych.

Jak przezwyciężyć bariery w wykorzystaniu środków?

Ważne jest stałe monitorowanie zagrożeń i usuwanie barier w wykorzystaniu Funduszy Europejskich. Konieczne jest wzmocnienie planowania strategicznego w instytucjach odpowiedzialnych za wdrażanie środków – zwłaszcza teraz, pod koniec okresu programowania, kiedy nie można pozwolić sobie na opóźnienia, gdyż mogą one skutkować niewykorzystaniem części przyznanych Polsce funduszy.

Aby uniknąć nieprawidłowości i opóźnień w już realizowanych projektach, a przede wszystkim uchronić je przed koniecznością zwrotu dofinansowania (którego możemy już nie zdążyć wykorzystać ponownie w innych projektach), należy zapewnić beneficjentom wsparcie doradcze i szkoleniowe w zakresie zasad realizacji i rozliczeń współfinansowanych projektów. Dzięki temu jakość dotowanych przedsięwzięć będzie wyższa, a ryzyko rozwiązania umowy czy korekty finansowej zminimalizowane. Realizacji m.in. takich celów przyświecało wprowadzeniu w 2011 r. usługi wstępnej pomocy w rozliczaniu projektów, świadczonej przez Punkty Informacyjne Funduszy Europejskich działające w sieci Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Obejmuje ona informowanie o etapach, procedurach, wymaganych dokumentach, terminach związanych z procesem rozliczania projektu, wymogach przy opisywaniu dokumentów finansowo-księgowych, wymogach formalnych wniosków o płatność, a także wskazywanie zasad kontroli projektów współfinansowanych z Funduszy Europejskich. Szczegółowy zakres usług oferowanych przez Punkty Informacyjne Funduszy Europejskich znajduje się na stronie internetowej www.funduszeeuropejskie.gov.pl/punkty.

Skąd czerpać aktualne informacje?

Raporty i sprawozdania dotyczące stanu wdrażania Funduszy Europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności są publikowane regularnie na portalu www.funduszeeuropejskie.gov.pl. Wszystkie, także archiwalne dane, można odnaleźć w zakładce „Analizy, raporty i podsumowania”.

Warto odwiedzać także portale internetowe poszczególnych programów operacyjnych  (np. Kapitał Ludzki: www.efs.gov.pl, Innowacyjna Gospodarka: www.poig.gov.pl, Infrastruktura i Środowisko: www.pois.gov.pl). W zakładkach „Analizy, raporty i podsumowania” publikowane są tam bardziej szczegółowe dane, w rozbiciu na priorytety czy wspierane sektory.