„Perełka” elektrowni wodnych - Elektrownia Wodna Dębe

Na przestrzeni 50 lat sprostała nie jednym wyzwaniom stawianym przez  ustroje kraju, ekologów czy wymagania Regionalnej Gospodarki Wodnej i Urzędu Energetyki. Doświadczenia, jakie przyniosły te piękne lata dają nadzieję i gwarancję na lepsze energetyczne wykorzystanie wody.

W roku 2013 obchodzimy 50- lecie Jeziora Zegrzyńskiego, którego powstanie było możliwe dzięki budowie Stopnia Wodnego Dębe i Elektrowni Wodnej Dębe. Chociaż obchody jeziora rozpoczęły się już w dniu 24 maja 2013 roku uroczystą konferencją, która odbyła się w Serocku przy udziale organizatorów oraz Sponsora PGE Obrót S.A., to 22 lipca 1963 r jest oficjalnie uznawany za dzień uruchomienia Elektrowni Wodnej Dębe.

„Ogólną lokalizację Zalewu Zegrzyńskiego ustalono 13 lutego 1951 roku, a Stopnia Wodnego Dębe 20 września 1955 roku. Dla ówczesnych władz ważne było rozwijanie transportu wodnego. Zrodził się pomysł utworzenia drogi wodnej wschód - zachód rzekami Bug, środkowym odcinkiem Wisły i Notecią. Na Bugu zaplanowano budowę 5 stopni tworzących kaskadę. Stopień Wodny w Dębem na Narwi wybudowano jako pierwszy, do dzisiaj pozostał jedynym. W momencie powstawania był też pierwszym w Polsce obiektem tego typu na rzece nizinnej. Powstały jaz, elektrownia, pompownie. Zaprojektowano także śluzę, której ostatecznie nie wybudowano. Miejsce na nią jest przy stopniu do dzisiaj” - pisze Pani Halina Kolibacka ze Związku Gmin Zalewu Zegrzyńskiego.

Pomysł budowy stopnia wodnego Dębe narodził się w Centralnym Urzędzie Gospodarki Wodnej. Inwestorem była Bugobudowa Budowę obiektu rozpoczęto w 1958 roku, a zakończono dokładnie 22 lipca 1963 roku. Początkowo miał to być jeden ze stopni kaskady Bugu, ale pozostał niestety stopniem jedynym. Dokumentację techniczną opracowało Centralne Biuro Studiów i Projektów Budownictwa Wodnego „Hydroprojekt” w Warszawie. Generalnymi wykonawcami były przedsiębiorstwa: Warszawskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Wodnego-Inżynieryjnego „Hydrobudowa 1” i „Hydrobudowa 6”. Jednocześnie ze stopniem został wykonany kanał Żerań i Zegrze ze śluzą na Żeraniu.

Stopień piętrzący wybudowano w dwóch etapach. W I etapie pod osłoną grodzy ze ścianki larsenowskiej wybudowano jaz i elektrownię z przepławką dla ryb, z ubezpieczeniami na górnym i dolnym stanowisku oraz inne obiekty zlokalizowane na lewym brzegu – poza naturalnym korytem rzeki.

 W II etapie po przegrodzeniu rzeki i skierowaniu wody na jaz, wykonano zaporę ziemną łączącą jaz z prawym brzegiem.

Ze względu na niewielką pojemność użytkową zbiornika w stosunku do dobowego dopływu elektrownia należy do grupy elektrowni zbiornikowych o wyrównaniu dobowym. Może pracować przepływowo lub w trybie podszczytowym z zachowaniem minimalnego odpływu stałego do dolnego stanowiska. Budynek elektrowni usytuowany jest w osi stopnia i stanowi element piętrzący stopnia. Część podziemna składa się z dwóch bloków żelbetowych, a w każdym z nich zamontowane zostały dwie turbiny. Część nadziemną stanowi hala maszyn z pomieszczeniami technologicznymi, nastawnią, rozdzielnią niskiego napięcia oraz halą montażową. Podstawowe wyposażenie elektrowni stanowią cztery turbozespoły z turbinami Kaplana o średnicy wirnika 4,8 m sprzężone z generatorami o mocy 6,25 MVA każdy. Moc instalowana elektrowni wynosi 20 MW, a średnia produkcja roczna to 91 GWh. Elektrownia podłączona jest z Krajowym Systemem Elektroenergetycznym pięcioma liniami o napięciu 110 kV poprzez dwa transformatory blokowe o mocy 16 MVA każdy.

„Podczas 50 letniej pracy elektrownia wyprodukowała  ok. 4 696 GWh energii elektrycznej. Dłuższe wyłączenia pracy turbozespołów dla przeprowadzenia awaryjnych remontów zdarzyły się dwukrotnie: pierwsze po trzydziestu latach pracy elektrowni w 1993 r. gdzie urwała się jedna z łopat turbozespołu nr 2 i stwierdzono drgania odczuwalne w całej elektrowni, drugie awaryjne wyłączenie wystąpiło po kolejnych 20 latach, gdzie stwierdzono uszkodzenie chłodnicy turbiny i niewielki wyciek oleju w turbozespole nr 4.

To dzięki ludziom i zaangażowaniu pracowników możemy po 50 latach oglądać i podziwiać jak pięknie funkcjonuje Elektrownia Wodna Dębe. To perełka wśród elektrowni, choć niewielka, to dostarcza czystą i zdrową energię elektryczną z której mogą korzystać klienci PGE” - mówi Prezes Zarządu PGE Obrót S.A. Paweł Prządka.

Po ukończeniu budowy Stopnia Wodnego w Dębe samą Elektrownię Wodną przekazano poprzez Ministerstwo Energetyki do Zakładu Energetycznego Warszawa- Teren, który w roku 1993 przekształcił się z przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.

Od 1 lipca 2007 roku w związku z uwolnieniem rynku energii na podstawie przepisów ustawy Prawo Energetyczne rozdzielona została prawnie i organizacyjnie działalność obrotowa i dystrybucyjna. Obrót energią elektryczną i jej wytwarzaniem pozostał w gestii PGE Zakładu Energetycznego Warszawa – Teren S.A.

Z dniem 1 września 2010 r. Spółka PGE Zakład Energetyczny Warszawa - Teren S.A. przestała istnieć jako samodzielny podmiot prawa i stała się ważnym ogniwem nowej Spółki PGE Obrót S.A. z siedzibą w Rzeszowie. W strukturze PGE Obrót S.A. dotychczasowa Spółka PGE Zakład Energetyczny Warszawa - Teren S.A. uzyskała status Oddziału, w pełnym brzmieniu - PGE Obrót S.A. Oddział z siedzibą w Warszawie, która obecnie jest właścicielem Elektrowni Wodnej Dębe.