Światowy Dzień Bez Tytoniu

Zakaz reklamy i promocji wyrobów tytoniowych - rzeczywistość czy fikcja?
Jak co roku, 31 maja obchodzony jest Światowy Dzień Bez Tytoniu. Hasłem tegorocznej edycji jest zakaz reklamy i promocji tytoniu oraz sponsoringu przez firmy tytoniowe. Światowa Organizacja Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia oraz Partnerstwo Polska Bez Dymu zorganizowały z tej okazji seminarium. Jego celem było zwrócenie uwagi na powszechność zjawiska, jakim jest omijanie tego zakazu przez przemysł tytoniowy.

Tytoń zabija rokrocznie prawie 6 milionów osób. Europa jest regionem z największą liczbą palaczy na świecie. Tutejszy wskaźnik palenia sięga aż 32%. Co więcej, 16% zgonów związanych jest z paleniem tytoniu – wylicza Igor Radziewicz-Winnicki, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia.

Hasłem przewodnim tegorocznego Światowego Dnia Bez Tytoniu jest "zakaz reklamy i promocji tytoniu oraz sponsoringu przez firmy tytoniowe". Dr Paulina Miśkiewicz, Dyrektor Biura WHO w Polsce podkreśla - Zakaz wszelkiej reklamy, promocji i sponsorowania przez firmy tytoniowe jest zgodny z Ramową Konwencją WHO o Ograniczaniu Używania Tytoniu, którą także Polska ratyfikowała.  Międzynarodowe doświadczenia potwierdzają, że kompleksowe zakazy w tym obszarze prowadzą do zmniejszenia liczby osób rozpoczynających palenie (szczególnie młodzież) oraz do zmniejszania liczby osób palących.

W odpowiedzi na nałożone na rynek wyrobów tytoniowych ograniczenia, przemysł tytoniowy wypracował szereg strategii umożliwiających legalną lub będącą na granicy legalności promocję swoich produktów.

Obowiązujące regulacje prawne
Promocja wyrobów tytoniowych podlega wielu restrykcjom i ograniczeniom. W Polsce reklamę papierosów i wyrobów tytoniowych reguluje ustawa z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Zgodnie z art. 8, wszelka reklama wyrobów i rekwizytów tytoniowych jest niezgodna z prawem. Dodatkowo „zabrania się sponsorowania przez firmy tytoniowe działalności sportowej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i społeczno-politycznej”.

Ponadto, kraje członkowskie Unii Europejskiej obowiązuje Ramowa Konwencja o Ograniczeniu Użycia Tytoniu (FCTC) Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zatwierdzona w 2004 r. Na mocy art. 13 Konwencji, Strony zobowiązane są wprowadzić „powszechny zakaz wszelkiego reklamowania i promowania wyrobów tytoniowych oraz sponsorowania przez przemysł tytoniowy”.

Działania branży tytoniowej
Do najczęstszych taktyk stosowanych przez przemysł tytoniowy, należy reklama wyrobów tytoniowych w punktach sprzedaży. Pod przykrywką informacji handlowej przemysł tytoniowy zachęca do zakupu poprzez umieszczanie nad półkami bannerów reklamowych, instalację reklam LCD i innych nośników reklamowych w ponad 120 tys. punktach sprzedaży detalicznej, co stanowi ogromny obszar oddziaływania na potencjalnych i obecnych konsumentów. Również opakowania wyrobów tytoniowych same w sobie stanowią formę promocji. Ich kształt, rozmiar paczki oraz kolorystyka opakowania przyciągają szczególnie młodzież i kobiety. Dlatego właśnie próby zakazu produkcji tzw. slimów budzą w przemyśle tytoniowym tak wielkie oburzenie. – komentuje Magdalena Petryniak ze Stowarzyszenia MANKO, koordynator kampanii Lokal Bez Papierosa.pl.

Łukasz Balwicki z Polskiego Towarzystwa Programów Zdrowotnych wylicza kolejne przykłady promocji wyrobów tytoniowych - Ekspozycja wyrobów tytoniowych w punktach sprzedaży – w sklepach papierosy znajdują się przy kasach w dobrze widocznym miejscu, zachęcając do zakupu. Warto zwrócić także uwagę na tzw. bilownice, na których wydawane są pieniądze. Znajdują się na nich reklamy konkretnych marek papierosów, nawet w sklepach, w których nie jest prowadzona sprzedaż wyrobów tytoniowych.- dodaje.

Znaczące są działania z obszaru public relations (PR) oraz społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Przykładem narzędzi PR-owych jest brand streatching – strategia polegająca na rozszerzeniu marki poprzez wprowadzanie na rynek nowych produktów niezwiązanych z branżą tytoniową, pod znaną marką. Producenci dążą w ten sposób do utrwalenia w świadomości konsumentów wizerunki danej marki, a następnie wykorzystują wszelkie możliwe legalne źródła promocji.

Przemysł wyrobów tytoniowych wykorzystuje luki prawne oraz posiadaną potęgę ekonomiczną, mechanizmy lobbingowe i marketingowe, i prowadzi działania, które zagrażają zdrowiu publicznemu. W 2012 roku firma British American Tobacco Polska rozprowadzała swoje produkty, prowadząc tzw. sprzedaż premiowaną (poprzez wręczanie gadżetów za zakup papierosów) między innymi podczas Mistrzostw Piłki Nożnej UEFA EURO oraz festiwalu muzycznego Heineken Open’er Festiwal. Stwierdzone zostało naruszenie prawa, lecz nie wszczęto postępowania, co dowodzi istniejącego w Polsce problemu z implementacją obowiązującego prawa.

Manipulowanie opinią publiczną, wpływanie na ośrodki decyzyjne
Wspieranie organizacji zdrowotnych i sponsorowanie różnego rodzaju kampanii prospołecznych to przykłady działań o charakterze CSR. Koncerny tytoniowe przedstawiają siebie jako troszczące się o tych, którzy ponoszą pośrednie i bezpośrednie szkody związane z ich produktami. Zapewniają sobie uwagę mediów i ukazują się w pozytywnym świetle. Nie tylko kreują swój fałszywy wizerunek, lecz również zyskują możliwość wywierania wpływu na grupy decyzyjne. Przykładowo, zwalczanie przemytu i podróbek, chroni interesy firmy, a także umożliwia nawiązanie korzystnej współpracy.

Czas na zmiany
Mając na uwadze tak obecne, jak również przyszłe dobro społeczeństw, konieczne jest podjęcie konkretnych działań w celu usprawnienia implementacji obowiązującego prawa. Niezależnie od prospołecznych działań podejmowanych przez koncerny, nie można zapominać, że interesy przemysłu tytoniowego oraz zdrowia publicznego pozostają w nierozwiązywalnym konflikcie. Tegoroczny Światowy Dzień Bez Tytoniu to odpowiedni moment na podjęcie działań uświadamiających społeczeństwo, jak również wspierających rządy w wywiązywaniu się z podjętych zobowiązań.