Pruszkowskie pamiątki przeszłości

Po pierwszej wojnie światowej Pruszków był bardzo zniszczony, a ludność zubożała. Mimo trudności, jakie przeżywano w mieście, mieszkańcy Pruszkowa nie odmawiali pomocy potrzebującym. W mieście zorganizowano bursy, w których dzieci znalazły opiekę i możliwość nauki.

Jednym z takich domów był wzorcowy sierociniec i zakład wychowawczy „Nasz Dom” przy ul. Cedrowej (dzisiaj Obrońców Pokoju 14), prowadzony przez Marię Falską, zorganizowany wraz z Januszem Korczakiem i Marią Podwysocką.

W „Naszym Domu” znalazły się nie tylko sieroty po tych, którzy zginęli  na wojnie, ale  także  sieroty społeczne.

Od 1921 roku domem sierot opiekowało się Towarzystwo „Nasz Dom”, z którego składek w latach 1927-1929 zakupiono plac na warszawskich Bielanach i wybudowano nowy budynek sierocińca. Patronat nad Towarzystwem sprawowała pani Aleksandra Piłsudska.

Formy pracy stosowane w „Naszym Domu” opisała Maria Falska w wydanej właśnie  publikacji.

* * *
Podobnie jak w wydanych w roku 2013 Pamiętnikach Ludwika Żychlińskiego również w tekście tej książki zachowano pisownię pierwodruku. Dla ułatwienia lektury współczesnemu Czytelnikowi dokonano jedynie niewielkich poprawek dotyczących głównie zapisu znaków interpunkcyjnych.

Wspomnienia z maleńkości -  to książka niezwykła, właściwie broszura, w pierwodruku niepodpisana przez autorkę.

Tylko z końcowej „Notatki” i z przedmowy Janusza Korczaka dowiadujemy się o inspirującej roli Marii Falskiej w spisaniu dziecięcych wspomnień wychowanków „Naszego Domu”. „Wspomnienia” stanowią cenne uzupełnienie opublikowanego wcześniej przez Książnicę Pruszkowską szkicu informacyjnego „Nasz Dom”.

Niezwykłość tej książki trafnie uzasadnił Janusz Korczak pisząc we wstępie: Dziecko – artysta przemówiło językiem własnym.

Bohaterowie „Wspomnień z maleńkości” to dzieci, które wiele przeszły w swoim życiu. Bieda, głód i śmierć były stałymi elementami ich codzienności. Opowiadają o tym pozornie beznamiętnie, wydarzenia tragiczne wspominają jako coś zwykłego, ożywiają się przy wspomnieniu prostych zabaw, lepszego posiłku, rodzinnych wypraw. Część wspomnień dotyczy czasu spędzonego na wsi – w czasie I Wojny Światowej była prowadzona akcja oddawania dzieci z biednych rodzin miejskich na wieś, gdzie pomagały w gospodarstwie w zamian za opiekę i wyżywienie. Narratorami wspomnień są w większości dzieci pochodzące z biednych, robotniczych dzielnic warszawskich.
Nędza – to słowo najlepiej oddaje charakter dotychczasowej egzystencji bohaterów „Wspomnień”.

„Nędza” – to była także nazwa placu w Warszawie przy ul. Okopowej między cmentarzem żydowskim i ewangelickim; tam w pyle i kurzu dzieci miały namiastkę placu zabaw.

W pruszkowskim „Naszym Domu” prowadzonym przez Marię Falską, zorganizowanym wraz z Januszem Korczakiem i Marią Podwysocką w roku 1919, znalazły opiekę i możliwość nauki nie tylko sieroty wojenne, ale także sieroty społeczne.
Ten skromny tomik przemawia silniej niż dziesiątki naukowych analiz. A historia „Naszego Domu” pokazuje, jak wiele dobra może uczynić garstka ludzi o wielkim sercu dla najsłabszych i najbiedniejszych – dla dzieci…

* * *
Wydanie obecne jest trzecim z kolei, ale pierwszym osobnym wydaniem powojennym. Jedyne wydanie przedwojenne ukazało się w roku 1924 nakładem Spółdzielni Księgarskiej „Książka” w Warszawie.

W roku 1959 nakładem PZWS ukazało się wydanie łączne „Wspomnień z maleńkości” wraz ze szkicem informacyjnym „Zakład wychowawczy Nasz Dom”, natomiast w roku 2007 „Wspomnienia z maleńkości” zostały wydane przez Muzeum Historyczne m.st. Warszawy(Oddział Ośrodek Dokumentacji i Badań Korczakianum) i Towarzystwo „Nasz Dom” w ramach pierwszego tomu cyklu monograficznego poświęconego historii „Naszego Domu”.

Wydawca składa serdeczne podziękowania Muzeum Warszawy za udostępnienie zdjęć do niniejszej publikacji, a także Pani Dyrektor Marcie Ciesielskiej z Ośrodka Dokumentacji i Badań Korczakianum za okazaną pomoc i życzliwość.