Timothy Snyder - periodyzacja polskiego stulecia - mity & fakty

Timothy Snyder

Obchody stulecia odzyskania niepodległości pobudzają patriotyzm rodaków w kraju (prawie 40 milionów) i na świecie (pozostałe kilkanaście milionów). Wyrazem tego obok imprez masowych są tematyczne sympozja, konferencje oraz sesje naukowe na całym świecie. Dorobek obchodów w Los Angeles zaprezentowany został w numerze listopadowym GP pod tytułem PARADOKSY STULECIA.

W listopadzie tego roku odbył się wykład w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku pt. „Sto lat minęło” wygłoszony przez Timothy'ego Davida Snydera, retransmitowany przez TVN24BIS .

TIMOTHY DAVID SNYDER
Jest to urodzony 18 sierpnia 1969 amerykański historyk, profesor Uniwersytetu Yale, specjalista historii nowożytnego nacjonalizmu i historii Europy.

Współpracował z uniwersytetami w Paryżu, Wiedniu, Warszawie, Pradze i Uniwersytetem Harvarda. Jego żoną jest Marci Shore. Jego systematyzacja tematu uderza przejrzystością kwestii, jak też trafnością refleksji. Z dystansu widać to wyraźnie.

Oto tezy wykładu „Sto lat minęło” wygłoszonego w ECS w Gdańsku przez Timothy'ego Davida Snydera.

STULECIE rocznicy narodzin republikańskiej nowożytnej polskiej niepodległości obejmuje wiek niejednolity, acz klarownie wyrazisty w swych etapach o zróżnicowanym charakterze:

1) Suwerenność PROBLEMATYCZNA w latach 1918-1939: TRWAŁY PROCESY SCALANIA KRAJU & TWORZENIA JEGO POZYCJI ORAZ WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ;

2) Suwerenność FORMALNA w latach 1939-1945: RZĄD NA UCHODŹSTWIE & POLSKIE SIŁY ZBROJNE ORAZ ARMIA KRAJOWA;

3) Suwerenność SYMBOLICZNA w latach 1946-1989: ISTNIEJĄCE FASADOWE INSTYTUCJE PRZY DOMINACJI HEGEMONA SPOZA GRANICY;

4) Suwerenność ASPIRUJĄCA w latach 1989-2004: ODZYSKIWANIE NIEPODLEGŁOŚCI PO WOJENNYM I POWOJENNYM INTERLUDIUM;

5) Suwerenność PEŁNA w latach 2004-2018: UTRWALONA I USTABILIZOWANA W STRUKTURACH MIĘDZYNARODOWYCH.

 Zasadnicze atrybuty suwerenności:

1) Suwerenność TO FAKT HISTORYCZNY;

2) BRAK Suwerenności to KATASTROFA;

3) STABILIZACJA przez INTEGRACJĘ w wieku XXI;

 Walor stulecia

Niepodległość & suwerenność - ich wyrazem jest porozbiorowy powrót na mapę w mutacjach:

1) wielkie Księstwo Warszawskie;

2) Królestwo Polskie;

3) suwerenne narodowe państwo.

 Pamięć to renegocjacja przeszłości

1) Magnateria 1. RP to oligarchia;

2) Wolność możliwa jest jedynie bez oligarchii.

 Poniżej zamieszczamy komentarz Jerzego W. Rylla oparty na tezach listopadowego wykładu „Sto lat minęło” wygłoszonego w ECS w Gdańsku przez Timothy'ego Davida Snydera.

Szczególnie interesujące jest przestudiowanie obszaru dziejowego Pierwszej Rzeczpospolitej Obojga (a faktycznie co najmniej trojga) Narodów. Wszak obecnie na rozległym tym obszarze miliona kilometrów kwadratowych istnieją terytoria siedmiu co najmniej państw. Zamieszkuje je często MOZAIKA NARODOWOŚCOWA, zważywszy na translokacje ludności zarówno spontaniczne, jak również migracje wymuszone ruchami wojsk i frontów wielkich wojen oraz celowych deportacji i transportów robotników przymusowych. W wyniku Drugiej Wojny Światowej globalnym wszak problemem były masowe migracje dipisów (displaced people) oraz zmiany granic. Nic w tym nowego - wszak również WCZEŚNIEJ granice bywały zmienne.

Przykładowo dzieje kresowego Podola były tak skomplikowane, iż w epoce sąsiedztwa Pierwszej Rzeczpospolitej z Imperium Osmańskim wraz z Chanatem Krymskim upłynęło 27 lat przynależności Prowincji PODOLIA wraz z Kamieńcem Podolskim do Turcji Osmańskiej od pokoju w Buczaczu z roku 1672 (ponieważ po wybuchu wojny armia turecka zdobyła Kamieniec Podolski) do pokoju w Karłowicach.

W tym kontekście warto wspomnieć, iż Timothy David Snyder jest autorem pracy The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569-1999 („Rekonstrukcja narodów: Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś, 1569-1999”), w której stara się prześledzić ewolucję świadomości narodowych w I Rzeczypospolitej i na jej ziemiach aż do naszych czasów.

Uwikłanie dziejów w szczegóły nie może przesłaniać klarownych mechanizmów metahistorycznych.

Przykładem nowatorskiego podejścia autora wykładu do tematu jest dyskusja nad wieloznacznością pierwszego wersu Inwokacji „Litwo! Ojczyzno moja!”, możliwych interpretacji jego znaczenia w zamierzeniu Mickiewicza i zmieniającej się przez sto kilkadziesiąt lat od jej napisania percepcji wśród Polaków, Litwinów i Białorusinów.

Określa on mity narodowe i stosowany do dzisiaj XIX-wieczny, nacjonalistyczny sposób formułowania problemów historycznych jako metahistorię, poglądy „nawet nie błędne” (not even wrong). Przykładowo Polacy często określają przedrozbiorową Rzeczpospolitą jako polską, co wskazywałoby, że była czymś podobnym do współczesnej Polski. Rosjanie z kolei uważają stulecia istnienia Rzeczypospolitej za bezsensownie stracone dla wschodnich Słowian, aż do czasu ich „ponownego połączenia” z Rosją.

Popularność takich metahistorycznych mitów sprawia, że zainspirowani nimi oponenci wywracają je do góry nogami: „Litwini mogą zademonstrować”. że średniowieczne Wilno było nie polskie, a litewskie albo że Ukraińcy mogą „udowodnić”, iż to oni a nie Rosja są spadkobiercami Rusi Kijowskiej”.

Timothy David Snyder z pozycji historyka odrzuca polemikę z mitami narodowymi, argumentując, że nonsens postawiony na głowie pozostaje nonsensem, argumentacja nie prowadzi do syntezy, a dialektyka mitu i metahistorii powinna być przedmiotem, a nie metodą badań historycznych.

Kluczowa jest tu książka Brotherlands: A Family History of the Slavic, German, and Jewish Nations. Istotnie Europa to rodzina narodów, instytucjonalnym wyrazem czego jest Unia Europejska.

W roku 2014 prezydent Rzeczpospolitej Bronisław Komorowski za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej, za popularyzowanie wiedzy o historii Polski nadał Timothy'emu Snyderowi Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RP.

Order wręczył mu wówczas w Ambasadzie RP w Waszyngtonie onegdajszy minister Grzegorz Schetyna.

Mgr inż. Jerzy W. Ryll